१७ नोव्हेंबर १९३८ ला मुंबईत जन्मलेल्या रत्नाकर मतकरी यांना लहानपणापासूनच नाटक वाचण्याची आवड होती. वडिलांच्या मागे हट्ट करून ते नाटकांची पुस्तके आणून वाचत असत. ‘वेडी माणसं’ या १९५५ साली वयाच्या सोळाव्या वर्षी लिहिलेल्या एकांकिकेपासून ..

होतं ना असं कधीतरी, की ज्या व्यक्तीला तुम्ही कधी बघितलेलंही नसतं, कधीच बोललेला नसता आणि कदाचित ती व्यक्ती तुम्हाला ओळखतही नसतो तरीही त्या व्यक्तीला झालेला अपघात अथवा त्या व्यक्तीचं जग सोडून जाणं तुम्हाला धक्का देऊन जातं. होतं असं कधी कधी की, कोणतंही वैय..

  प्रत्येक आईला वाटत असते की आपल्या मुलावर चांगले संस्कार व्हावे आणि ते मूल चांगल्या रीतीने घडवावे. आपण ज्या प्रकारे आपल्या बाळावर संस्कार करत असतो ती पद्धत प्रत्येकालाच योग्य वाटत असते. आई आणि वडील म्हणून हा विचार मनात येणे चुकीचं ही नाही. फक्त ह..

    कोरोनाने आज अक्राळविक्राळ रूप धारण केले आहे. कोरोना ही कोण्या एका राज्याची, देशाची समस्या राहिली नसून ती संपूर्ण जगाची समस्या झाली आहे. आज संपूर्ण जग या रोगाच्या झळा सोसते आहे. अशा या कोरोना महामारीच्या निमित्ताने काही बऱ्यावाईट गोष्टी&..

  आला आला कोरोना आला जगाला त्याने बाधित केला मास्क अन् सॅनिटायझरचे वाढले भाव सगळेच म्हणतात कोरोनापासून करा बचाव कोरोनावर ना लस ना उपाय सर्वच लोकांनी धरले शास्त्रज्ञांचे पाय शाळा-कॉलेज सारे रिकामे झाले निष्पाप लोकांचे प्राण गेले लहान मोठे सारेच..

डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर..

  संतपरंपरा श्रेष्ठ । मांदियाळी जाहलीदिंडी नित्य नवी पहा। कशी पुढे चालली!!1 ।।       किती कोवळा ज्ञानोबा । गुणी मुक्ताई सुंदर!!नामदेव तुकयाच्या ।  अभंगाला येई पूर!!2!!गोरा कुंभार तल्लीन।विठुरायाच्या भक्तीतसा..

  नको नको रे माणसानको असा तू घाबरूमनामध्ये कोरोनाचीनको अशी भीती धरू ।।१।। जरी असेल भयंकरविषाणू हा कोरोनाचानियमांचे कर पालनकर प्रतिकार त्याचा ।।२।। नको समारंभ अन् टाळ गर्दीमध्ये जाणेहोऊ नये कोरोनाकुणाच्याही संसर्गाने ।।३।। कर दोन्ही जोडूनदुरूनच ..

  माणसाने माणसाशी माणसा सम वागणे, हीच आमुची प्रार्थना अन हेच आमुचे मागणे। ही प्रार्थना आम्ही रोज म्हणतो, परंतु ही प्रार्थना आम्ही  आचरणात आणतो का? ही प्रार्थना आम्ही वास्तवात आमलात आणतो का? या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा प्रयत्न जर आपण केला; ..

    मानवी जीवनात मानसिक शांतीला, समाधानाला अत्यंत महत्त्व आहे. भौतिक सुखांच्या उपलब्धतेनंतरही आपणास आयुष्यात काहीतरी उणीव जाणवते. याचे कारण म्हणजे मानसिक शांतीचा अभाव. आपले अवघे आयुष्य तणावपूर्ण झालेले आहे. या तणावातून बाहेर येऊन आयुष्याचा न..

निसर्ग सौंदर्याचं लेणं लाभलेल्या स्वात खोर्‍याचा तालिबानने ताबा घेतला. तेव्हा एका मुलीनं आवाज उठवला. ती मुलगी म्हणजे - मलाला युसुफझई. तिने तिच्या शिक्षणाच्या हक्कासाठी लढा द्यायचं ठरवलं. पण, मंगळवार दिनांक 9 ऑक्टोबर, 2012 रोजी तिला याची किंमत मोजाव..

  अखिल भारतीय मराठी बालकुमार साहित्यसंस्था व श्री खंडेराय प्रतिष्ठान, बालेवाडी आयोजित २९वे अखिल भारतीय मराठी बालकुमार साहित्यसंमेलन २०२० श्री म्हातोबा तुकाराम बालवडकर विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, बालेवाडी येथे मोठ्या उत्साहात पार पडले. अध्यक्षपद..

मकरसंक्रांतीला तीळ आणि साखर यांपासून बनवल्या जाण्यार्‍या हलव्याला खूप महत्त्व आहे. परंपरा समजून घेऊन, ती जपणार्‍या माणसाच्या हौसेलाही मोल नाही. हलव्याचे दागिने ही या हौसेतूनच टिकलेली परंपरा. मकरसंक्रांतीच्या सणाला नववधूंना आणि नवबालकांना हलव्या..

बालगंधर्व रंगमंदिराच्या कलादालनात चित्रांच्या प्रदर्शनात खूप सारी रंगबेरंगी चित्रे पाहण्यासाठी रसिकांची गर्दी झाली होती. प्रत्येक जण एक-एक चित्र निरखून पाहत होता. मोठ्या माणसांबरोबर लहान-लहान मुले आपापली चित्रे आपल्या मित्रमैत्रिणींना दाखवत होती, तर काह..

  आश्विन महिन्याच्या कृष्णपक्षात वसुबारस म्हणजे गोवत्स द्वादशी या दिवशी  आपला दिवाळीचा सण सुरु होतो आणि धनत्रयोदशी, नरकचतुर्दशी, लक्ष्मीपूजन, बलिप्रतिपदा, यमद्वितीया म्हणजे भाऊबीज असे दिवस आपण उत्साहाने साजरे करतो. त्यानंतर काही दिवसांनी देव..

युनेस्को या आंतरराष्ट्रीय संघटनेतर्फे दरवर्षी World Heritage Week म्हणजे जागतिक वारसा सप्ताह साजरा केला जातो. दरवर्षी १९ नोव्हेंबर ते २५ नोव्हेंबर या काळात जागतिक वारसा स्मरणाचे उपक्रम आयोजित केले जातात.   जागतिक वारसा म्हणजे काय ? प्रत्येक देश..

दि.19 नोव्हेंबर 2019 रोजी माझी ‘मएसो’- महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी एकशे साठाव्या वर्षात पदार्पण करीत आहे. केवळ पुण्यातीलच नव्हे, तर बहुधा मह..

नमस्कार  बालदोस्तांनो... दिवाळीची सुटी संपून शाळा सुरू झाली असेल ना? शाळा सुरू होताच तुमच्यासाठी  एक सरप्राईज तुमची वाट पाहतंय. कोणतं ते आठवा बरं! आठवलं...अगदी बरोबर तुमचा आवडता ‘बालदिन’ शाळेत आता तो मोठ्या उत्साहात साजरा होईल. ..

चित्र म्हणजे काय हेही समजत नसतं त्या वयात मुलं हातात पेन्सिल धरून कागदावर किंवा एखाद्या भिंतींवरही खडून रेघोट्या ओढून चित्रं काढतात. थोडक्यात शब्दांच्याही आधी मुलं चित्राला जवळ करतात. आपल्या भवतालचं जग हे चित्रांद्वारे समजून घेणं त्यांना सोपं जातं. चित्राचा आकार, रंग हे त्यांचं लक्ष वेधून घेतात. आपल्या कल्पनेनुसार चित्र काढण्याचा, पाहण्याचा आनंद मनापासून लुटतात.   अशाच काही बालकलाकारांच्या मोहिन शैलीतल्या चित्रांचं प्रदर्शन सुरु झालं आहे. कोथरूडमधल्या हॅपी कॉलनीत, पूना गाडगीळ अॅन्ड सन्स यांच्या ..

अगदी मनापासून शुभेच्छा ! अनंत अनंत शुभेच्छा ! सुट्टीत काय काय करायचं? कुठे सहलीला जायचं? असे सुंदर सुंदर प्रश्न तुमच्या मनात फेर धरून नाचत असतील! तुम्ही दिवाळीसाठी छान आकाशकंदील करा. नेहमी तुम्ही आकाशकंदील विकत आणत असाल तर या वर्षी ठरवा, आणि तयार केलेल..

कार्तिक शुद्ध प्रतिपदेस बलिप्रतिपदा हा सण साजरा केला जातो.हा दिवस दिवाळी पाडवा म्हणून ही ओळखतात. लोकसंस्कृतीत या दिवशी बळी राजाचे रांगोळीने चित्र काढतात व त्याची पूजा करतात आणि 'इडा पीडा टळो व बळीचे राज्य येवो' असे म्हणतात. साडेतीन म..

आपल्या सर्वांचा आवडता सण म्हणजे दिवाळी. शरद ऋतू हा भारतीय संस्कृतीत सण-उत्सवांची  रेलचेल असलेला आहे. त्या सर्वाचा कळसाध्याय म्हणजे दिवाळीचा सण ! नवीन कपडे, फटाके आणि खूप सारा फराळ, पहाटेची अंघोळ, दारात कंदील आणि रांगोळी असा हा आनंद देणारा सण आहे. न..

  बंड्या आणि मिनी दोघे आजोबांचे लाडके होते. आजोबांनीच त्यांना लाडाने ही नावे ठेवली होती. एक दिवस दोघे भांडतच आजोबांजवळ गेले. मिनी म्हणाली, ‘‘बघा नं, आबा बंड्या मला कसा त्रास देतोय ते.’’ आजोबा हसत हसत म्हणाले, ‘‘..

पत्र - महिमा आपल्या मित्राचं पत्र आलं, किंवा एखाद्या नातेवाइकाचं पत्र आलं की किती आनंद होतो आपल्याला! ते पत्र घेऊन नाचावंसं वाटतं अगदी! आपल्याला एखादं बक्षीस मिळालं तर आनंद वाटतोच; पण त्याबद्दल अभिनंदन पत्र आपल्याला कोणी पाठवलं तर.. अगदी दुधात साखरच ! ..

रामाचे चरित्र सांगणारे नृत्य नाटक- रांमलीला आपल्या सर्वाना भगवान रामचंद्र, सीता, लक्ष्मण आणि रावण, हनुमान यांच्या गोष्टी माहिती असतातच. लहानपणी आईकडून, आजीकडून आपण या गोष्टी ऐकत असतो. थोडे मोठे झालो की आपण पुस्तकांमध्ये रामायण वाचतो. हेच रामायण उत्तर भ..

  २ ऑक्टोबर १८६९ साली पोरबंदर या गावी मोहनदास करमचंद गांधी यांचा जन्म झाला. गांधीजी आपल्या कुटुंबातील सामान्य व्यक्ती होते. ते त्यांच्या विचारांनी आणि कृतींनी असामान्य बनले. मित्र मैत्रिणींनो गांधीजी आपल्याप्रमाणेच शाळेत जायचे. ते नेहमी सत्य बोलाय..

  भारतीय सण-उत्सव कुठेनाकुठे निसर्गावर श्रध्दा ठेवून, त्याचे रक्षण करण्याशी जोडलेले आहेत. त्याचप्रमाणे ते समाज आणि आपल्या दैनंदिन जीवनाशी नाते सांगतात. आपल्याला सणांमधून झाडे, पशु-पक्षी, नाती यांचे रक्षण करण्याचा संदेश मिळतो. नागपंचमीला नागाची पूज..

  ओझोन वायूची ओळख: ओझोन हा फिकट निळ्या रंगाचा, तीव्र व वास असलेला वायू व आहे. ओझोन वायूचा एक रेणू ऑक्सिजनच्या तीन अणूंपासून तयार होतो. ऑक्सिजन वायू सजीवांच्या दृष्टीने जीवनाधार आहे. त्याउलट, ओझोन मात्र विषारी आहे. पण, असे असले तरी पृथ्वीवरील जीवस..

राजस्थानमधल्या एका खेड्यात राहणाऱ्या दोन शाळकरी मुलांची गोष्ट आहे ही. एकाचं नाव होतं दगडू. तर दुसऱ्याचं बबडू. दगडू नावाप्रमाणेच अक्षरशः दगड होता. अभ्यासात त्याचं लक्ष नसायचंच, पण दगडूची आईही त्याला कधी चांगल्या गोष्टी शिकवायची नाही. उलट दगडूने कधी कुणाश..

  मांगल्याचे प्रतीक, गणपतीची स्थापना सार्वजनिक उत्सवाची कल्पना, सुचली लोकमान्यांना ॥ होताच काळ तसा, समाज प्रबोधनाचा शोधला मार्ग त्यांनी, सर्वांना एकत्र आणण्याचा ॥ झाली सुरुवात जेव्हा, होती पावित्र्याची जाण आज मात्र कुणालाच, नाही कशाचेच भान ॥ ..

‘गणपती बाप्पा मोरया!' आले बरं का गणपती! पंचागाप्रमाणे भाद्रपद महिना आणि कॅलेंडरप्रमाणे सप्टेंबर मदिना! ही एक गंमतच आहे. भाद्रपद महिना सुरू झाल्यावर चौथ्या दिवशी. म्हणजेच चतुथीला गणेशोत्सव सुरू होतो. पण कितीतरी आधीपासून त्याच्या स्वागताची तयारी सु..

  एका रात्री कपिल गाढ झोपेत असताना त्याला स्वप्न पडते. स्वप्नात फक्त मित्रमंडळीच नव्हती, तर रागावलेला ‘गणपती बाप्पा’ही होता. कपिल : बाप्पा, का रागावला आहेस? हे बघ, आमच्या मंडळाने लाखो रुपये खर्चून तुझ्यासाठी हा देखावा केला आहे. तुझे आ..

गणपती बाप्पांची ऐटच भारी। उंदरावर बसून निघाली स्वारी। बाप्पांचे रूप वर्णावे किती। सुंदर, लोभस, सगुण मूर्ती। त्रिशुळ परशू हातात छान। मोदक, दुर्वांचा बाप्पांपुढे मान। लाल लाल जास्वंद तबकात सजले। ढोल-ताशांचे सूर हो वाजले। बुद्धिदाता हा करू त्याला व..

आता भाद्रपद महिना सुरू होणार आणि गणपती बाप्पा घरी येणार. त्यामुळे घरात सुरु झाली आवराआवरी. म्हणजे खरंतर घरात सुरू झाली सामानाची, वस्तूंची, भांड्यांची, कपाटांची, सोफ्याची, कॉटची ढकलाढकली, खेचाखेची, ओढाओढी, सरकवासरकवी आणि थोडीफार लपवालपवी. इकडच्या वस्तू त..

विद्यार्थी मित्रांनो, तुम्ही कधी शिक्षकांना देशाचा कारभार करताना पाहिले आहे का? विद्यार्थ्यांचे भवितव्य घडवणारा शिक्षक देशाचे भवितव्य घडवताना ऐकले आहे का? नाही ना? अहो, असे एक अलौकिक व्यक्तिमत्त्व आपल्या भारत देशात होऊन गेले आहे. फक्त भारत देशातच नव्हे..

आपल्या हिंदूधर्मात एक-दोन नव्हे तर तेहतीस कोटी देवांना महत्त्व दिले गेले असले तरी ‘सुखकर्ता दुःखकर्ता विघ्नविनाशक मोरया’ या एकाच ओळीतून गणेशाचे आगळेपण सिद्ध होते. चौदा विद्या, अडुसष्ट कला, पाच वेद अशांनी परिपूर्ण या भगवंताला संकट प्रसंगी हाक..

  आज गणपती बाप्पाच्या घरी वातावरण एकदम शांत शांत होतं. कुठेही उंदिरमामांची धावपळ नाही की पळापळ नाही. मोडतोड नाही की पडापड नाही. उंदीरमामा एका कोपर्‍यात विचारमग्न आहेत. तेवढ्यात गणपती उंदीरमामांना शोधत येतात. जरा फेरफटका मारून येऊ म्हणून मस्त ब..

  आपल्या पारंपारिक उपासना पद्धतीमध्ये तसेच सणवार यामध्ये आपण मूर्तीपूजा करतो. अशावेळी निसर्ग संरक्षण, सामाजिक, आरोग्य यांचा सुरेख संगम आपल्या पूर्वजांनी केलेला दिसतो आणि त्यांची सांगड देवांशी घातली. जेणेकरून ह्या एकवीस पत्री, पूजा, निधीसाठी तोडल्य..

  सर्वत्र गणेशोत्सवाची चाहूल लागली आहे. तुम्हीही उत्सवाच्या तयारीला लागला असाल ना! आरास कशी करायची?, यंदाची मूर्ती कशी आणायची हे मनोमन ठरवलेही असेल. शाळेत जाता-येता गणेशमूर्तीचे अनेक स्टॉल तुमच्या दृष्टीस पडत असतील. मित्रांबरोबर जाता-येता तेथे रें..

बटेश्वर हे उत्तर प्रदेशातले आग्रा जिल्ह्यातले छोटेखानी गाव. विलक्षण देखणे आणि रेखीव. निसर्गाने या लहानशा गावावर हिरव्या रंगाच्या जादूची मुक्त हस्ते उधळण केली होती. यमुनेच्या विशाल पात्राच्या कुशीत वसलेले हे गाव ओळखले जायचे, ते एकेकाळी मराठ्यांचा जरीपटका..

पावसाळ्याचे आल्हाददायी वातावरण असणारा आणि निरनिराळ्या सणांना घेऊन येणारा हा महिना, ऑगस्ट महिना. आनंद देणारा, मनाला चेतना देणारा, आपल्या सगळ्यांना भारावून टाकणारा, मंत्रमुग्ध करणारा, तजेला देणारा हा महिना. या सगळ्या गोष्टींचे सांस्कृतिक महत्त्व जाणत-जपतच..

  जन गण मन हे गीत कवी  रवींद्रनाथ ठाकुर यांनी १९११ च्या नोव्हेंबर-डिसेंबर महिन्यात लिहीले. हे संपूर्ण गीत २६ ओळींचे व ५ कडव्यांचे आहे. कलकत्ता येथे २६, २७ व २८ डिसेंबर १९११ रोजी भरलेल्या राष्ट्रीय सभेच्या अधिवेशनात दि. २७ डिसेंबर रोजी सादर के..

  मैत्री म्हणजे काय असतं ? मैत्री म्हणजे काय असतं ? एकमेकांचा विश्वास असतो ? अतूट बंधन असतं ? की ? हसता खेळता सहवास असतो ? मैत्री म्हणजे मैत्री असते, व्याख्या नाही तिच्यासाठी; अतूट बंधन असतं त्या असतात रेशीमगाठी.   मैत्री असते पहाटे..

  मित्रमैत्रिणींनो, गेले दोन महिने, सुरुवातीला दुष्काळ आणि नंतर पावसाचं दमदार आगमन या दोन्हींचा अनुभव तुम्ही घेतलात. आता मी आलोय ऑगस्ट! मी खूप सुट्ट्यांचा, सणांचा महिना. कारण माझ्याबरोबर असतो मराठी महिना श्रावण. हा श्रावण सणांचा राजा असतो. सगळ्य..

भारतमातेला स्वतंत्र करण्यासाठी स्वतः भारतमातेने एका सूर्यपुत्राला जन्म दिला. त्याच्या अंगी लहानपणापासूनच चौकसपणा, कुशाग्रबुद्धी, निर्भयपणा, देशप्रेम, सत्यवादी जहालपणा असे अनेक गुण होते, पण तो तितकाच प्रेमळही होता. त्याचे गुण अथांग सागराप्रमाणे होते. असे..

   संस्कार ज्ञान दृष्टी आधार गुरुकृपेने...! येतो घड्यास सुंदर आकार गुरुकृपेने...!   सारा प्रवास होतो आतून हा निरंतर...! देतो दिशा विचारी...उद्धार गुरुकृपेने...!   काढून दौष सारे जपतात सद्गुणांना... स्वप्नातली सुखेही साकार गुर..

  आषाढी एकादशी दिवशी शाळेला सुट्टी म्हणून शाळेचा अभ्यास करून दिवसभर मैत्रिणीबरोबर खेळायचं असं माझं नियोजन झालं. खेळतानाच एक वेगळा अनुभव येईल आणि काही शिकवून जाईल असं वाटलंच नव्हतं. मी आणि माझी मैत्रीण श्रेया दोघी गणपतीच्या मंदिराजवळ खेळत होतो. तिथ..

  ‘एखादी भाषा लोप पावली की त्याबरोबर ती संस्कृतीही नाहीशी होते. म्हणून आपण आपल्या बोलीभाषा जपल्या पाहिजेत.’ असे डेक्कन कॉलेजच्या प्राध्यापक भाषातज्ज्ञ डॉ. सोनल कुलकर्णी-जोशी यांनी सांगितले. ‘विवेक साहित्य मंच’ आयोजित ..

व्यायामाच्या निरनिराळ्या संकल्पना जगासमोर आल्या, येत आहेत आणि पुढे येतीलही. परंतु सर्व व्यायामशास्त्रात श्रेष्ठत्व राखणारे एकमेव व्यायामशास्त्र म्हणजे योगशास्त्र. महर्षी पतंजली ॠषींनी शोधून काढलेली ही योगपद्धत मधल्या काही दशकात काळाआड गेली होती खरी, परं..

  अखंड स्थितीचा निर्धारू जाणता राजा, असे समर्थांनी ज्यांचे वर्णन केले ते छत्रपती शिवाजीराजे भोसले यांनी सतत तीस वर्षं अविश्रांत श्रमाने एक करोड होनांचे स्वतःचे राज्य निर्माण केले. ही एक जहागिरी नसून स्वतंत्र सार्वभौम राज्य आहे. हे हिंदुस्थानातील स..

    सर्जनशील पुनर्वापर स्पर्धा २०१९ निकाल – गट क्र. १ पूर्वप्राथमिक विभाग प्रथम क्रमांक – दिपान्विता जोशी – शुभेच्छा वही आणि लिफाफा. द्वितीय क्रमांक – तन्वी गंभीरे – एन.ई.एम.एस. प्री प्रायमरी स्कूल, पुणे &n..

  मुलांनो, घर म्हटले की तुमच्या डोळ्यांसमोर काय येते? आपले आईबाबा, आजीआजोबा, दादाताई अशा आपल्या प्रेमाच्या माणसांनी भरलेले घर. शाळा सुटली की, कधी एकदा घरी जातो असे होते ना तुम्हाला? ‘घर’ या शब्दातच एक ‘ऊब’ आहे, जी सर्वांनाच..

  श्रद्धेय डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणजेच भीमराव रामजी आंबेडकर यांचा जन्म मध्य प्रदेशमधील महू या गावी 14 एप्रिल 1891 रोजी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव रामजी व आईचे नाव भीमाई होते. त्यांचे वडील सरकारी नोकरीत असल्याने त्यांची विविध ठिकाणी बदली होत अस..

किरण कमलाकर नगरकर (जन्म - २ एप्रिल १९४२)  हे मराठी आणि इंग्रजी भाषेत लिहिणारे आधुनिक लेखक, नाटककार व समीक्षक आहेत. अभिरुची मधील कथांनी त्यांच्या लेखनाला सुरुवात झाली. सात सक्कं त्रेचाळीस (१९७४) या पहिल्याच कादंबरीमुळे त्यांची एक गंभीर लेखक म्हणून ओ..

वसंत आबाजी डहाके (३० मार्च १९४२) हे मराठीचे भाषातज्‍ज्ञ, कोशकार तसेच लेखक आणि कवी आहेत. १९६६ साली 'योगभ्रष्ट' या दीर्घ कवितेमुळे ते प्रकाशात आले. शुभवर्तमान (१९८७), योगभ्रष्ट (१९७२), शुनःशेप, अधोलोक (१९७५ कादंबरी), प्रतिबद्ध आणि मर्त्य (लघु-कादंबरी)..

  वृक्षवल्ली आम्हां सोयरी वनचरे  पक्षी ही सुस्वरें आळविती ॥१॥ येणे सुखें रुचे एकांताचा वास नाही गुणदोष अंगा येत ॥२॥ आकाश मंडप पृथिवी आसनरमे तेथे मन क्रीडा करी ॥३॥ कंथाकमंडलु देहउपचारा जाणवितो वारा अवसरू ॥४॥ हरिक..

  वीर वामनराव जोशी (वामन गोपाळ जोशी) (जन्म : अमरावती, १८ मार्च १८८१; मृत्यू : अमरावती, ३ जून १९५६) हेही भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील स्वातंत्र्यसैनिक असून मराठी नाटककार, कवी आणि पत्रकार होते. सुरुवातीच्या काळात त्यांनी &lsqu..

  शिक्षणविवेक मासिकामध्ये लेखन करण्याच्या निमित्ताने अनेक विद्यार्थी शिक्षणविवेक परिवाराशी जोडले गेले आहेत. या विद्यार्थ्यांशी गप्पा मारण्याच्या उद्देशाने शिक्षणविवेकने विद्यार्थ्यांच्या ‘मुलाखती’चा उपक्रम सुरू केला. यातील पहिली म..

  अद्वितीय प्रतिभा व शब्दप्रभुत्वाच्या साहाय्याने गीतरामायाणासारखा दर्जेदार नजराणा महाराष्ट्राला पेश करणारे व आजही मराठी रसिकांच्या मनात अढळ स्थान असलेले श्रेष्ठ कवी! कवी, गीतकार, पटकथा लेखक, कादंबरीकार, गीतरामायणकार अशा विविध रुपात ग.दि. माडगूळकर य..

थंडीचे दिवस होते. शेकोटी पेटवायची असं ठरलं होतं. आजी, आबा, रिया, आर्यन आणि शेजारची सायंटिस्ट ताई असे सगळे जमले होते. ताईचं खरं नाव होतं सोनाली; पण तिला सगळे ‘सायंटिस्ट ताई’च म्हणायचे. ती कॉलेजमध्ये विज्ञान शाखेला होती, शिवाय तिचं वाचनह..

...आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी आपला देश प्रजासत्ताक झाला...

दाणे, खोबरे, तीळ - हे स्निग्धता, तर प्रेम, गूळ, हे गोडी ही प्रेम व माधुर्याची प्रतीके आहेत. थंडीच्या दिवसात या नवीन आलेल्या पदार्थांचा वापर मुद्दाम केला जातो, कारण आपल्या शरीरात त्यामुळे उष्णता निर्माण होते आणि शरीराचे रक्षण होते...

सांगली येथे जन्मलेल्या खांडेकरांचे मूळ नाव गणेश आत्माराम खांडेकर होय. १९११ साली सांगली संस्थानात मुन्सफ असलेल्या त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले. कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती खालावल्याने कोकणातील चुलत चुलत्यांनी, सखाराम रामचंद्र खांडेकरांनी दत्तक घेतल्यामुळे त्यांचे नामकरण वि.स.खांडेकर असे झाले...

मलाया, सयाम, बाली, जपान अशा पूर्वेकडील देशांमधल्या केलेल्या मुक्त प्रवासाचं वर्णन म्हणजे पूर्वरंग. "चार महिने रोज हिंडत होतो. रोजचा दिवस नवा होता. मनात कुठलाही पूर्वग्रह नव्हता. कोणत्याही राजकीय, धार्मिक किंवा कलाविषयक मताचा आग्रह न धरता जे पाहता येईल ते पाहत होतो. भेटता येईल त्याला भेटत होतो," असं पुलंनीच 'पूर्वरंग'मध्ये म्हटलं आहे...

सावित्रीबाई फुले या केवळ एक शिक्षिकाच नव्हत्या, तर शैक्षणिक मानसशास्त्राच्या उद्गात्याही होत्या...

समतेची वारी विठ्ठलाच्या द्वारी..

माशेलकरांचा जन्म एका सामान्य कुटुंबामध्ये गोव्यामधील माशेल गावी झाला. त्यांचे बालपण आणि शिक्षण मात्र मुंबईला झाले. ते लहान असताना त्यांचे वडील निवर्तले. त्यांच्या मातोश्री अंजनी यांनी त्यांना शिक्षणासाठी सतत प्रोत्साहन दिले आणि त्यांचे कष्टपूर्वक संगोपन केले...

कृष्णादेवी आणि कृष्णबिहारी वाजपेयी यांना 25 डिसेंबर 1924 रोजी सुपुत्राचा लाभ झाला. राष्ट्राच्या नभांगणात एक ‘अटल’ तेजस्वी तारा उदयाला आला. मुला-नातवंडांशी गप्पागोष्टी करताना श्यामलालजी भवभूतींचे श्लोक चालीवर म्हणत...

साने गुरुजींचे पूर्ण नाव पांडुरंग सदाशिव साने. यांचा जन्म कोकणातील पालगड या गावी झाला. आर्थिक परिस्थिती हलाखीची असताना अत्यंत कष्ट करून त्यांनी १९१८ साली मॅट्रिकचे शिक्षण आणि पुढे पुण्यात जाऊन बी.ए. आणि एम.ए. चे शिक्षण पूर्ण केले...

‘महाभारत’ या महाकाव्यातील भीष्मपर्वामध्ये ‘गीता’ आलेली आहे. महाभारतातील पांडव व कौरव यांच्या कथा आपल्याला माहीत आहेत. कौरव व पांडव यांच्या युद्धाचा नाट्यमय प्रसंग सार्‍यांना माहीत आहे. ..

आटपाडीने महाराष्ट्राला ‘गदिमा’, त्यांचे कथाकार आणि ग्रामीण जीवनदर्शन घडविणारे धाकटे भाऊ व्यंकटेश आणि शंकरराव खरात असे तीन साहित्यिक दिले. ..

"मला या 'जीवन' वगैरे शब्दाची भयंकर धास्ती वाटते. जगण्याला 'जीवन' म्हणावं अशी माणसं हजार वर्षांतून एकदा जन्माला येतात, "व्यक्ती आणि वल्ली" या व्यक्तिचित्रणात्मक पुस्तकातल्या सखाराम गटणेच्या प्रकरणातील ही वाक्यं. ..

जळगाव जिल्ह्यातील आसोदा या गावी नागपंचमीच्या दिवशी बहिणाबाईंचा जन्म झाला. त्यांचे वडील उखाजी महाजन आणि आई भीमाई. बहिणाबाईंना तीन भाऊ आणि तीन बहिणी होत्या. ..

मर्ढेकर, बाळ सीताराम कवी, कादंबरीकार, नभोनाट्यलेखक, समीक्षक १ डिसेंबर १९०९ - २० मार्च १९५६..

आनंदयात्री पु. ल. ..

यशवंत त्र्यंबक देव यांचा जन्म पूर्वीच्या कुलाबा जिल्ह्यातील पेण येथे झाला. त्यांचे वडील त्र्यंबक गोविंद देव हे संगीतप्रेमी होते. ते स्वतः अनेक वाद्ये उत्तमरीत्या वाजवत. यशवंत देवांचे शालेय शिक्षण प्रथम पेण खाजगी विद्यालय येथे व त्यानंतर नवीन समर्थ विद्यालय, तळेगाव, नूतन मराठी विद्यालय, पुणे आणि चिकित्सक समूह विद्यालय, गिरगाव, मुंबई अशा विविध शिक्षणसंस्थांमध्ये झाले...

अधिकार, हक्क मिळण्यासाठी तिने जन्म घेण्याची गरज असते; पण आजही भारतातल्या अनेक भागांमध्ये मुलीला जन्माला येण्याचा अधिकारच हिरावून घेतला जातो. स्त्रीभ्रूण हत्येवर कायद्याने बंदी असूनही अनेक छुप्या पद्धतीने मुलीला जन्माला घालण्यावर निर्बंध घातले जातात. ..

विद्याधर विष्णू चिपळूणकर यांचा जन्म मुंबईतील विलेपार्ले येथे झाला. त्यांचे शालेय शिक्षण मुंबईमधील पार्ले टिळक विद्यालयात झाले. संस्कृत विषयात बी.ए. केल्यानंतर त्यांनी एम.ए.एम.एड. या पदव्या घेतल्या. १९४८ मध्ये ते खार येथील विद्यामंदिर शाळेत शिक्षक म्हणून रुजू झाले. पुढे १९५६ मध्ये कोकण एज्युकेशन सोसायटीच्या अलिबाग जवळील पोयनाड येथील शाळेत शिक्षक म्हणून रुजू झाले...

‘‘माझ्या बंधुनो आणि माझ्या भगिनीनो...’’ 11 सप्टेंबर 1893 हा सर्वच धर्मातील लोकांसाठी सानेरी दिवस होता. याच दिवशी स्वामीजींनी विश्‍वबंधुत्वाचा संदेश जगासमोर मांडला. जगाला हिंदू धर्माची ओळख नव्याने करून दिली. सध्याचे वर्ष हे भाषणाचे एकशे पंचवीसावे वर्ष आहे. सर्वत्र हा दिवस मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातोय...

मैदानी खेळांना जीवनाचा अविभाज्य भाग बनवा..

‘जे न देखे रवि, ते देखे कवि’ असं म्हणतात ते अगदी खरं आहे. भौतिकदृष्ट्या अस्तित्वात असणार्‍या, दिसणार्‍या सर्व गोष्टी सूर्यदेव आपल्याला दाखवतात, पण त्या पलीकडचे काल्पनिक किंवा कल्पनातीत (कल्पनेपलीकडचे) जग पाहाते कवीचे संवेदनशील मन. ..

भारताचा – आपल्या देशाचा – स्वातंत्र्यदिन! ...आपल्या काही मित्रांना तो सुट्टीचा दिवस वाटतो. काहीजण त्याला जोडून रजा काढतात. “छानपैकी सहलीला जाऊ या” असे म्हणत मौज-मजा, रंजन-मनोरंजन यांचे बेत आखतात. ठीक आहे का ते ? नाही ! अजिबात नाही ! का बरे ?..

बालकवी - त्र्यबंक बापूजी ठोंबरे हे निसर्गकवी म्हणून सर्वांना परिचित आहेत.डॉ. कान्होबा रणछोडदास किर्तीकरांच्या अध्यक्षतेखालील पहिल्या कवी संमेलनात ठोंबरे यांना ‘बालकवी’ ही पदवी प्राप्तझाली. १९०७मध्ये जळगावात पहिले महाराष्ट्र कवी संमेलन झाले होते. ..

मुलाची हुशारी लक्षात आल्यावर वडिलांनी त्याला ब्रिटनला ब्रिज विद्यापीठात पुढील शिक्षणासाठी पाठवले. शिक्षण पूर्ण झाल्यावर बंगलोर येथे सी.व्ही. रामन यांच्या मार्गदर्शनाखाली ‘वैश्‍विक किरणे’ यावर संशोधन केले. ब्रिटनहून डॉक्टरेट पदवी मिळवल्यावर आपल्या मायभूमीची सेवा करण्याचे ठरवले. ..

तुम्हाला वाटेल, रवींद्रनाथांचे बालपण अगदी सुखात, आनंदात, लाडाकोडात गेले असेल ! पण तसे नव्हते, मित्रांनो, बालपणाबद्दल रवींद्रनाथ लिहितात --"आमच्या लहानपणी चैन वगैरे करण्याची पद्धत नव्हती. त्या काळचं आयुष्य फार साधंसुधं होतं. लहान मुलांकडे लक्ष द्यायचा प्रकार तर अजिबातच नव्हता. मुलांना सतत खायला-प्यायला घालून आणि कपडेलत्ते घालून, नटवून ठेवण्याची पद्धत नव्हती. आम्ही मुलं नोकरांच्या हुकमाखाली राहायचो. स्वतःचं काम सोपं व्हावं म्हणून नोकरांनी आमच्यावर कडक निर्बंध घातले होते. पण आमची मनं मुक्त होती आणि दडपणाखाली ..

जीवनातील सर्वश्रेष्ठ सेवा कोणती असेल? तर ती म्हणजे आई-वडिलांची सेवा होय. आणि याच सेवेचे व्रत धारण करणाऱ्या आपल्या पुंडलिकासारख्या भक्तासाठी त्या श्रीहरीलादेखील विटेवर उभे राहावे लागले. ही आषाढी एकादशीची वारी म्हणजे सर्व जातीधर्मातील घटकांनी भेदभाव विसरून एकत्र येण्याचा व ईश्‍वरी भक्तीत तल्लीन होण्याचा जणू एक सोहळाच आहे...

छत्रपती शाहू महाराज यांचा जन्म २६ जून १८७४ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील कागल या गावी झाला. राधाबाई व जयसिंगराव हे त्यांचे आई- वडील. यशवंत हे शाहूंचे बालपणीचे नाव होते. १७ मार्च १८८४ रोजी शाहूंचे दत्तकविधान व राज्यारोहण झाले. दत्ताकविधानानतर यशवंतरावांचे शाहू महाराज असे नामकरण झाले. इ.स. १८९४ साली म्हणजे वयाच्या विसाव्या वर्षी त्यांनी संस्थानाच्या कारभाराची सूत्रे हाती घेतली. ..

      योगेन चित्तस्य पदेन वाचां       मलं शरीरस्य च वैद्यकेन       यो s पाकरोन्तं प्रवरं मुनीनां       पतंजलिं प्रांजलिरानतो s स्मि ।। अर्थ : योगाद्वारा चित्ता..

शाळा, क्लासेस नोकरी या मागे धावताना व आहार-व्यवहाराच्या चुकीच्या पद्धतींमुळे परमेश्‍वराने जे शरीर आपल्याला दिले आहे, त्याकडे दुर्लक्ष होते व विविध रोगांना आमंत्रण दिले जाते. वास्तविक हे शरीर सांभाळण्याची आपली जबाबदारी आहे, परंतु त्याकडे दुर्लक्ष होऊन लहान वयात मधूमेह, उच्च रक्तदाब, हृदय रोग, नैराश्य यांना आपण बळी पडतो. आरोग्य सुधारण्यासाठी आपण डॉक्टरांकडे जातो, भल्या मोठ्या फी दिल्या जातात. त्यातूनही आरोग्य सुधारेलच याची शाश्‍वती नसते...

शाळा, क्लासेस नोकरी या मागे धावताना व आहार-व्यवहाराच्या चुकीच्या पद्धतींमुळे परमेश्‍वराने जे शरीर आपल्याला दिले आहे, त्याकडे दुर्लक्ष होते व विविध रोगांना आमंत्रण दिले जाते. वास्तविक हे शरीर सांभाळण्याची आपली जबाबदारी आहे, परंतु त्याकडे दुर्लक्ष होऊन लहान वयात मधूमेह, उच्च रक्तदाब, हृदय रोग, नैराश्य यांना आपण बळी पडतो. ..

बालविकास विद्या मंदिराचे प्रांगण विद्यार्थी व पालकांनी फुलून गेले होते. गेले तीन दिवस चाललेल्या स्नेहसंमेलनाचा आज समारोप होणारा होता. गुणवंत व यशवंत विद्यार्थ्यांचा पारितोषिक वितरण समारंभ होता. प्रमुख पाहुणे होते, डॉ. पाटील - नामवंत नेत्रतज्ज्ञ. या वर्ष..

‘‘रायगडावर हर्ष दाटला खडा चौघडा झडे शिंगाच्या ललकारीवरती भगवा झेंडा उडे शतकांच्या यज्ञातून उठली एक केशरी ज्वाला दहा दिशांच्या हृदयामधूनी अरुणोदय झाला अरुणोदय झाला...’’ ..

पृथ्वीची निर्मिती साधारण 5 अब्ज वर्षांपूर्वी झाली. पृथ्वीवरील पहिला जीव समुद्राच्या उथळ पाण्यात 3.6 अब्ज वर्षांपूर्वी अस्तित्वात आला. एकपेशी असणारा हा सूक्ष्मजीव ऑक्सिजनशिवाय जगणारा होता. आज मानवाने साधारण 20 लक्ष प्रजातींची नोंद केली आहे. एवढी प्रचंड ज..

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांनी शैक्षणिक व सामाजिक उत्थानासाठी केलेल्या कार्याबद्दल सातारा जिल्हा विद्यार्थी काँग्रेसच्या वतीने १९४८ साली त्यांना एक लाख रुपयांचा निधी संत गाडगेबाबा यांच्या हस्ते अर्पण केला. या कार्यक्रमास राष्ट्रपिता महात्मा गांधीनी पाठवलेल्या संदेशात ते लिहितात, “श्री भाऊराव की सेवा ही उनका सच्चा कीर्तिस्तंभ है|’’..

महाराष्ट्राची भूमी संतांच्या वास्तव्याने पुनीत झाली आहे,इथे या पुण्याईची छत्र सावली सर्वाना मिळाली आहे, महाराष्ट्रात पर्वतराजी,जंगले,कडेकपारी,नद्या समुद्र यांनी समृद्ध असे पर्यावरण आहे,इथल्या मातीतून मोती पिकतात आणि कणसाला लगडलेले मोती सुफलीत मातीला कृत..

श्रद्धेय डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणजेच भीमराव रामजी आंबेडकर यांचा जन्म मध्य प्रदेशमधील महू या गावी 14 एप्रिल 1891 रोजी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव रामजी व आईचे नाव भीमाई होते. त्यांचे वडील सरकारी नोकरीत असल्याने त्यांची विविध ठिकाणी बदली होत असे. मात्र त..

19व्या शतकाचा विचार केल्यास या शतकावर ‘ज्ञान ही एक शक्ती आहे, शिक्षण हे सर्वांगीण सुधारणेचे प्रवेशद्वार आहे.’ या विचाराचा महाराष्ट्रात प्रभाव दिसतो. ‘विचार’ आणि ‘आचार’ याबाबत महात्मा फुले आदर्श होत. तत्कालीन समाजात शि..

लहानपणी वैद्यकक्षेत्राचे फार आकर्षण वाटे. तितकेच आकर्षण शिक्षणक्षेत्राचेही वाटे. या दुहेरी आकर्षणातून मला माझी वैद्यक-शिक्षक : Medical Teacher ही कारकिर्द गवसली. गेली 25 वर्षे लोकमान्य टिळक वैद्यकीय महाविद्यालय व सेठ गो.सु. वैद्यकीय महाविद्यालय म्हणजेच सा..

ढवळीकर, मधुकर केशव पुरातत्त्वज्ञ, लेखक 16 मे 1930 मधुकर केशव ढवळीकर हे अशा निष्ठावंत पुरातत्त्वज्ञांपैकी आहेत ज्यांनी आयुष्यभर पुरातत्त्वज्ञ म्हणून काम केलेच शिवाय त्या क्षेत्रामध्ये काम करण्यासाठी अनेक जणांना तयार केले. डॉ. ढवळीकर हे 1953मध्ये ऑर्कि..

वैचारिक आणि संशोधनपर लेखन करणारे गंगाधर विठोबाजी पानतावणे यांचा जन्म नागपूर येथे झाला. त्यांचे वडील गिरणीमध्ये कामगार होते. मात्र त्यांना एक शैक्षणिक दृष्टी होती. आपल्या मुलांनी शिकले पाहिजे असे त्यांना वाटत होते. वडिलांप्रमाणेच..