सर्जनशील पुनर्वापर स्पर्धा २०१९ निकाल – गट क्र. १ पूर्वप्राथमिक विभाग प्रथम क्रमांक – दिपान्विता जोशी – शुभेच्छा वही आणि लिफाफा. द्वितीय क्रमांक – तन्वी गंभीरे – एन.ई.एम.एस. प्री प्रायमरी स्कूल, पुणे &n..

  मित्रांनो, मागील लेखात आतापर्यंत आपण, अमेरिका आणि सोव्हिएत रशिया यांच्यामधील शीत युद्धाच्या दरम्यान सुरू झालेली अवकाश स्पर्धा आणि चंद्रावरील मानवाचे शेवटचे पाऊल म्हणजेच अपोलो 17 ही मोहीम इथवर अवकाश स्पर्धेचा इतिहास पहिला. हीच अवकाश स्पर्धा पुढे ..

  शिवप्रभूंचे आरमार हे प्राणपणाने लढणारे आरमार म्हणून जगप्रसिद्ध होते. जहाज बुडत असले तरी एकही तांडेल सारंग त्या जहाजातून उडी मारून पळ काढत नसे. हाच वारसा हिंदुस्थानी नौसैनिकांनी १९७१ च्या बांगलादेश मुक्तीसंग्रामात खरा करून ८ डिसेंबर १९७१ या भीषण ..

  ज्या समाजात शिक्षण-विचाराला सुयोग्य असे स्थान आहे, त्या समाजाचे भविष्य निश्चितच उज्ज्वल असते. त्यामुळे प्रगत अशा देशांमध्ये शिक्षणाला प्रतिष्ठा आहे. शिक्षणाचे सामर्थ्य प्रगत समजाने ओळखलेले असते. म्हणूनच आपल्या समाजातील ‘किशोर&rsq..

‘आजकालचे विद्यार्थी फार उर्मट झालेत, ते शिक्षकांचे ऐकत नाहीत. दुरुत्तरं करतात. शिक्षकांना पूर्वीसारखा मान देत नाहीत...’, अशी वक्तव्ये हल्ली सररास ऐकायला मिळतात आणि याला करणीभूत ठरणाऱ्या घटनाही आजूबाजूच्या शाळांमधून नेहमीच पाहायला मिळत आहेत. विद्यार्थ्यांमध्ये शिक्षकांबद्दलचा आदर, भीती व दडपण आता अभावानेच पाहायला मिळते. त्याऐवजी हल्ली कधी मित्रत्व, तर बरेचदा बेफिकीरी, अरेरावी दिसू लागली आहे आणि याला विद्यार्थ्यांबरोबरच त्यांच्या पालकांचे संस्कार, समाजातील प्रवाह, पैशाने आलेला उद्दामपणा, ..

धृव शाळेतून आला, त्यानं दफ्तर सोफ्यावर टाकलं आणि धूम ठोकली. धृव खेळून आला, त्यानं शूज काढून टाकले आणि तो पळाला. धृव जेवून उठला, ताट तिथंच सोडून निघून गेला. धृवने हे केलं नाही. धृवने ते केलं नाही. एकूणच काय! तर धृव घरातल्या कुठल्याही कामाला हात लावत नाही..

  मी नारी मी शक्ती  मी करुणा मी मुक्ती!  मी नीती मी प्रीती  मी भक्ती मी कीर्ती!  मी सरिता मी सिंधू  मी निर्झर मी बिंदू!  मी माया मीच दया  तरु तळी ची मी छाया!  मी कालिका मीच फूल  मी परिमल रानभूल..

शिक्षणविवेक आणि शिल्पकार चरित्रकोश यांच्या संयुक्त विद्यमाने आयोजित 'सकस शैक्षणिक पर्यावरणासाठी' हा शिक्षकांसाठीचा परिसंवाद उत्तमरीत्या संपन्न झाला. परिसंवादाचे उदघाटक म्हणून मा. अनिल माणकीकर उपस्थित होते. ग्राममंगल संस्थेच्या सचिव अदिती नातू या पहिल्या स..

  मला भावलेली कुसुमाग्रजांची ‘अहि नकुल’ ही अजरामर कविता, विविध कल्पना वापरल्याने नेमकेपणाने प्रकट झालेले चलतचित्र म्हणावे कळत नाही. कुसुमाग्रजांच्या कल्पनाविलासांचा अखंड खजिना, त्यांचे शब्दप्रभुत्व लढाईचे वर्णनही एका ठराविक उंचीवरून करून..

  एकदा एक शिक्षक एका परिवारात राहणार्‍या युवकाबरोबर फिरायला गेला. त्यांनी रस्त्यात पाहिलं तर एक जोडी बूट काढून कोणीतरी ठेवले होते. बाजूलाच एक शेत होते. साधारणपणे ते बूट त्या शेतात काम करणार्‍या गरीब शेतकर्‍याचे असावेत. तो शेतकरी आपले द..

तितक्यात तिकडून एक मगर आली. तिने माकडाला पाहिलं आणि उडत उडत झाडावर गेली... माझा मुलगा अन्वय मला उडणार्‍या मगरीची गोष्ट सांगत होता. त्याच वेळी त्याला दिसणारा शर्ट लटकवलेला हँगर, त्याच्या ताटातला पापड, जवळच पडलेली उशी, अशा गोष्टी मगरीच्या गोष्टी..

  पाखरांची शाळा भरे पिंपळा वरती चिमण्यांची पोरे भारी गोंगाट करती उतरते उन जाते टाळुनी दुपार पारावर जसा यांचा भरला बाजार बारखड्या काय ग आई घोकती अंगणी उजळणी म्हणती काय जमुनी रंगणी वर्गातील मुले वरील कविता बाईंनी दरडावून सांगितल्यामुळे घोकीत बसल..

  योग हा शब्द संस्कृत भाषेतील ‘युज’ या मूल शब्दापासून बनलेला असून युज याचा अर्थ जोडणे, एकत्र आणणे, मीलन होणे असा आहे. शास्त्राच्या दृष्टीने योग म्हणजे, जीवात्मा व परमात्मा यांचे ऐक्य. मीलन घडवून आणणे. युज याचा अर्थ लक्ष केंद्रित करणे एका..

इंग्रजी साहित्यातील जगप्रसिद्ध लेखक अर्नेस्ट, हेमिंग्वे यांच्या 'ओल्ड मॅन अ‍ॅन्ड द सी' या गाजलेल्या लघुकथेचा अनुवाद महाराष्ट्राचे लाडके आणि जन्मशताब्दी साजरी करीत असलेले लेखक पु.ल. देशपांडे यांच्या सिद्धहस्त लेखणीतून झाला तो ‘एका कोळीयाने’..

शाळेतून आलो की, कधी एकदा खेळायला जातो असे सर्वच मुलांना नेहमीच वाटते. पण आता खेळ बदलले आहेत. फार मागे  नाही, पण 15-20 वर्षांपूर्वीपर्यंत  मुले लपंडाव, डब्बा ऐसपैस, टिपिटीपी टीप टॉप, दगड का माती, विषामृत, बारा टप्पे, बिस्किट, खो- खो, शिवणा-पाणी, ..

महारष्ट्रातील स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या शाळांमधील उपक्रमशील युवा शिक्षकांचे काम प्रकाशझोतात यावे आणि त्यांच्या कार्याला अधिक गती मिळावी यासाठी 'शिक्षण माझा वसा राज्यस्तरीय युवा शिक्षक पुरस्कारा'चे नुकतेच वितरण झाले. या पुरस्काराने सन्मानित झालेल्या काही शिक्षकांच्या कार्यावर दृष्टिक्षेप टाकणारा लेख.....

  माणसाने तीन छंद जोपासावेत. एक जो तुमचा उदरनिर्वाह चालवेल, दुसरा जो तुम्हाला तंदुरुस्त ठेवील आणि तिसरा जो तुम्हाला सर्जनशील बनवेल. म्हणजे बघितलना आपले उपजीविकेचे साधन आपल्याला आवडणारे असावे. ते फक्त काम नाही तर आपला छंद असले पाहिजे म्हणजेच ते करून ..

  भव्य दिव्य रंगमंचावर, दोन तीन गुरु व एक महागुरू विशेष पाहुण्यांना बोलावतात. आता निकाल जाहीर करू या का? अशी मोठ्या अदबीने त्यांची परवानगी घेतात. एक बंद लिफाफा पाहुण्यांच्या हातात सोपवला जातो. जुन्या काळी पोस्टमन तार घेऊन आल्यावर जसे वातावरण ताणलेल..

अनेकदा करिअर आणि यशस्वी या शब्दांचा अर्थ ‘लठ्ठ पगाराची नोकरी’ असा घेतला जातो आणि ती मिळविण्यासाठी चालू होते एक आंधळी शर्यत!..

चला मुलांनो आज आपला पहिला तास गणिताचा आहे आणि आपण वेगवेगळ्या कोनांविषयी शिकणार आहोत. मी काल सांगितल्याप्रमाणे सर्वांनी पट्टी आणि कंपास मधलं सामान आणलंय ना?..

साधारण तीस वर्षापूर्वीची संध्याकाळच्या वेळी घडलेली ही गोष्ट. पोरांच्या शाळा सुटल्या होत्या त्यामुळे हाताला लागेल ते घेऊन आणि आजूबाजूची समवयस्क मित्रमंडळी गोळा करून, त्यांनी खेळ मांडले होते. पुरुष मंडळीनी नोकरीचे आठ तास भरून, दिवसातील उरलेले तास भरण्यासाठी पारावर गर्दी केली होती...

स्वातंत्र्य मिळून जवळपास पन्नास वर्ष उलटून गेल्यानंतर, जागतिकीकरणामुळे शहरे व खेडी यांच्यातील दरी थोडी कमी होऊ लागली होती. पूर्वी जिथे शहरातच तुरळक प्रमाणात परदेशगमन केलेली मंडळी असायची, तिथे आता अगदी तालुक्याच्या गावातून पण परदेशी दौरे करणारी मंडळी दिसू लागली...

लंगडी हा खेळ महाराष्ट्रात सर्वांना परिचयाचा आहे. हा खेळ श्रीकृष्णानेसुद्धा खेळला आहे, असे म्हणतात. महाराष्ट्रातील वेगवेगळ्या जिल्ह्यांत, राज्यांत, विविध शाळांत, संस्थेत वेगवेगळ्या नियमांनी हा खेळ खेळला जातो. ..

दूषणविरहित वातावरणात जगणं हा प्रत्येक मुलाचा मूलभूत अधिकार आहे या मुद्द्यावर ही याचिका दाखल केली होती...

भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर इथल्या बहुतेक व्यवस्था सुद्धा अशाच स्थित्यंतराला सामोरे गेल्याचे दिसेल. ..

आपली हल्लीची शिक्षणपद्धती स्पर्धात्मक आणि तांत्रिक कौशल्यावर आधारलेली आहे. व्यक्तीव्यक्तींमध्ये वादापेक्षा संवाद कसा निर्माण करता येईल, ही आताच्या शिक्षणापुढील खरी समस्या आहे...

शिक्षण माझा वसा राज्यस्तरीय युवा शिक्षक पुरस्कार, २०१९..

१९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर भारत सरकारपुढे अनेक आव्हाने उभी होती. अनेक व्यवस्था नव्याने उभ्या करायच्या होत्या तर काही व्यवस्थांमध्ये भारतीय समाजाला अनुकूल असे बदल घडवायचे होते. या व्यवस्थांमध्ये भारताच्या भविष्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची व्यवस्था होती ती म्हणजे भारतीय शिक्षणव्यवस्था...

औद्योगिक क्रांती, दळणवळण व सरकारीकरण यामुळे चरितार्थाच्या अनेक जुन्या संधी गायब होत होत्या. त्याच वेळी अनेक नवीन संधी निर्माणही होत होत्या. नवीन संधीचा लाभ घेऊन स्वत:च्या पायावर उभे राहायचे असेल तर शिक्षण घेणे गरजेचे होते. ..

कविता ..

निखळ मैत्रीपूर्ण नाते ..

भारतावर अनेक परकीय आक्रमणे झाली, असली तरी इंग्रजांचे भारतावरील आक्रमण हे इतरांपेक्षा खूपच वेगळे होते. इतर आक्रमक भारतात आल्यानंतर त्यांच्या मूळ देशाशी त्यांचे असलेले संबंध जवळपास संपुष्टात आले. मात्र इंग्रजांनी इथे सत्ता स्थापन केल्यानंतरही त्यांचे इंग्लंडशी असलेले संबंध केवळ अबाधितच नव्हते, तर सुरुवातीला ईस्ट इंडिया कंपनीच्या माध्यमातून तर नंतर थेट इंग्रज सरकारच्या माध्यमातून ते अधिक भक्कम केले गेले...

लहान वयात मुलांचे अक्षर चांगले व्हावे, त्यांना चित्रे काढता यावीत, आकृत्या रंगवता याव्यात, भाषण करता यावे, यासाठी पालकांनी मुलांना वेळ द्यायला हवा. त्याचबरोबर मुलांची शारीरिक क्षमता चांगली व्हावी, यासाठी मुलांचे व्यायाम, धावणे, पळणे, पोहणे इत्यादीकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. या सर्व बाबतीत आपण मुलांबरोबर राहायला हवे. ..

एकीकडे शिकणे हळूहळू सार्वत्रिक होत असताना, नक्की शिकायचे तरी काय, हा प्रश्न जेव्हा जेव्हा माणसाला पडला, तेव्हा तेव्हा त्याने, मी ज्या समाजात राहतो, त्या समाजाच्या सध्याच्या तसेच भविष्यातील गरजा काय आहेत, हे समजून घेण्याचा प्रयत्न केला...

वरील आकृतीत दिले आहे त्याप्रमाणे 100 घरांचा चौकोन वर्गातील मोकळ्या जागेत आखून घेणे. इयत्ता पहिलीच्या मुलांना 1 ते 100 अंक लिहिता येतात. हे अंक विद्यार्थी खडूने काढू शकतात. यामध्ये 1 ते 10 अंक एका मुलाने/गटाने, 11 ते 20 अंक दुसऱ्या मुलाने/गटाने काढावेत. ..

विल्यम गिल्बर्ट हा ब्रिटिश शास्त्रज्ञ सोळाव्या शतकात म्हणजे सर आयझॅक न्यूटन, रॉबर्ट हूक आणि रॉबर्ट बॉइल यांच्या जन्माच्याही आधीच्या काळात होऊन गेला. त्याचे नाव फारसे प्रसिद्ध नसले तरी, त्याने करून ठेवलेल्या संशोधनाच्या आधारावर पुढील काळात अनेक शोध लागले. गिल्बर्टने इंग्लंडमधल्या वैज्ञानिक संशोधनाचा पाया घातला असेही कदाचित म्हणता येईल...

आश्चर्य... विज्ञानाचं व साबणाच्या फुग्यांचं! या सदरातील धम्माल वेबसाईटस तुम्हाला आवडताहेत, असं समजलं. इंटरनेटवर लक्षावधी वेबसाईट्स आहेत. त्या महासागरातून वेचून आणलेल्या दोन धम्माल वेबसाईट्स आज आपण पाहू या. तुम्ही लहानपणी साबणाचे फुगे नक्कीच बनवले असतील...

संध्याकाळ झाली की, सुनीताच्या पुढे भाजी काय करायची? हा यक्षप्रश्न उभा राहत असे. तिची मुलगी केया लहान असेपर्यंत तिला हा प्रश्न कधीच पडत नव्हता. केयासाठी वरण-भाताचा कुकर व कधी केयाच्या बाबांच्या, तर कधी स्वत:च्या आवडीची भाजी केली की, तिचे काम होऊन जात असे..

सर्जनशीलता म्हणजे वेगवेगळ्या कल्पना एकत्र करून काहीतरी नवीन विचार मांडणे किंवा काहीतरी वेगळी क्रिया करणे. जगाकडे नवीन दृष्टिकोनातून बघणे, दडलेले पॅटर्न्स शोधणे, कोणतेही साम्य नसलेल्या गोष्टींमध्ये समानता शोधून काढणे किंवा एखाद्या समस्येवर अद्वितीय समाधा..

प्रगत शैक्षणिक महाराष्ट्र निर्माण करण्यासाठी शिक्षकांनी, पालकांनी, विद्यार्थ्यांनी अशा सर्वांनीच प्रयत्न करायला हवेत. विद्यार्थ्यांना शिकण्यास प्रवृत्त करायला हवे. विद्यार्थ्यांना खूप येते, हे मोठ्यांनी मान्य करायला हवे. पूर्वीपासूनच शिक्षक आपली कामे क..

 प्रसंग 1 : ‘आता विश्वात्मके देवे। येणे वाग्यज्ञे तोषावे॥ तोषोनि मज द्यावे। पसायदान हे॥ (राधाची आई पलंगावर बसून पोथी घेऊन पसायदान म्हणत असते. स्वयंपाकघरात राधाची आवराआवर चालू असते. तिचे काम तिच्या पद्धतीने चालू असते, कारण ती अंध असते. तेवढ..

मित्रमैत्रिणींनो, आजचं युग हे संगणकाच युग आहे. तुमची पिढी या इंटरनेटच्या युगातच वाढणार आहे. तुमच्यासाठी चांगली, दर्जेदार गंमत इंटरनेटवर निश्चितच आहे. मोठ्यांच्या वेबसाईटस् क्लिष्ट विषयाच्या, तांत्रिक वेबसाईटस् तुमच्यासाठी नाहीत. पण आनंदी  इंटरनेटवर..

मुलांनो, एव्हाना तुमचं स्नेहसंमेलन झालं असेल. हिवाळी सुट्टी, बक्षीस समारंभ, सहल या सगळ्या धम्माल गोष्टी पार पडल्या असतील. हो ना? या सगळ्या उपक्रमांमधून भरपूर एनर्जी घेऊन चला आता वार्षिक परीक्षेच्या अभ्यासाची तयारी सुरू करू या...

स्वामी विवेकानंदांचे जीवनकार्य किंवा विचार म्हणजे अलौकिक ठेवा म्हणून आपल्याला त्याकडे पाहावे लागेल. आत्मविश्‍वास, बल, कर्म आणि ध्येय यांविषयी त्यांचे विचार म्हणजे आपल्या दृष्टीने परिवर्तन आहे. युवकांना संदेश देताना ते म्हणतात, ‘‘माझ्या साहसी मुलांनो, सतत पुढे चला, पैसा असो नसो, माणसे आपल्या बरोबर असोत नसोत, सर्वदा पुढे जात राहा. ..

दिवाळी, पाहुण्यांची सरबराई व सोहमच्या लुडबुडीमुळे मधुराची चांगलीच दमछाक झाली होती. मात्र, सोहमची शाळा सुरू झाल्यामुळे आणि आज कामे उरकल्यामुळे ती निवांतपणे टी.व्ही. बघत बसली होती. चॅनेल बदलताना, शास्त्रज्ञ डॉक्टर करंदीकरांची मुलाखत सुरू असलेली तिने बघितल..

प्रामाणिक कष्ट करूनही काही वेळेस शिक्षक नाउमेद होतो. आपली समाज व्यवस्था शिक्षकावर सगळा भार टाकून मोकळी होते. पण शिक्षकांचीही एक सकारात्मक बाजू असते, ती नेहमीच काळी रंगवली जाते. अशा शिक्षकास उभारी व प्रेरणा देणारी कविता. प्रत्येक शिक्षकाने वाचावी आण..

पुस्तकं आपल्याला त्या-त्या विषयांची तोंडओळख करून देतात. आपण आधी त्याचा अभ्यास करायचा. मग तोच अभ्यास पुस्तकाबाहेरही करायचा. झाडांचा, घरांचा, तार्‍यांचा, वार्‍यांचा..

'खाणे ' हा आपल्या सर्वांच्या जिव्हाळ्याचा विषय. खाद्यपदार्थांवर आधारित वाकप्रचारही आहेत. उदा., दुधात साखर पडणे, मधाचे बोट लावणे, हरभऱ्याच्या झाडावर चढवणे इत्यादी. ..

स्वदेश, स्वभाषा, स्वधर्म, स्वराष्ट्र.... यांसाठी भूतकळामध्ये ज्यांनी आपले प्राणही कुर्बान केले, त्या दोन व्यक्ती म्हणजे ‘बाबू गेनू’ आणि ‘शिरीषकुमार!..

  दुर्गा, भद्रकाली, अंबा, अन्नपूर्णा, सर्वमंगला, भैरवी, चंद्रिका, ललिता, भवानी, मूकांबिका अशा प्रतिमांच्या रूपांत नऊ दिवस पूजली जाणारी देवी! हा नऊ दिवसांचा उत्सव म्हणजे नवरात्र! आपल्या संस्कृतीत नऊ दिवस वेगवेगळी धान्य पेरून दहाव्या म्हणजे दसर्&zwj..

‘मोठेपणी कोण व्हायचंय?’ शालेय जीवनात विचारला जाणारा प्रश्न, ज्याची उत्तरही ठरलेली असतात...

  हे नमन शारदेस माझ्या छोट्या दोस्तांनो, मला सांगा, गणपती बाप्पा आल्यावर तुम्ही खूप धम्माल केली ना? मला माहिती आहे तुम्हाला सगळ्यात जास्त काय आवडतं ते. सगळ्यांनी मिळून झांजा वाजवून बाप्पाची आरती करायची अन् रोज छान छान प्रसाद खायचा. जेवणातही रो..

‘‘काय, आज कशी आहे तब्येत? नाही म्हणजे, काल तुम्ही ठणाठणा ओरडत होतात. नंतर तुमच्या तोंडातून फेस बाहेर ऊतू जात होता. तुमची नेहमी घुर्रऽऽघुर्र, खूळऽऽखूळ आणि सूर्रऽऽसूर्र ऐकायची सवय. हे तुमचं असलं फेसाने फसफसलेलं..

मित्रांनो, मागच्या लेखात आपण अभ्यासाला बसायची जागा कशी असावी? कुठे असावी? हे काही मुद्दे बघितले. मला खात्री आहे की, तुम्ही प्रत्येकाने आपल्या घरातील आपली अभ्यासाची जागा निश्‍चित केली असेल. मुलांनो, अभ्यास कुठे करायचा?&nb..

आर्किमिडीजचे उद्धरणशक्ती सूत्र आर्किमिडीजने उद्धरणशक्तीचा शोध लावला असे म्हणतात. म्हणजे त्याने नेमके काय केले? एखाद्या अशिक्षित लहानग्या मुलाला सुद्धा नदीच्या किंवा तलावाच्या पाण्यात शिरल्यावर हलके हलके वाटतेच. पाण्यात शिरल्यावर अंग हलके वाटणे, काठ..

सकाळची वेळ होती, त्यात पावसाची रिपरिप चालू होती आणि या सर्वांत मुलींची लगबग सुरू होती. कार्यक्रमाला अजून ५ दिवस बाकी होते, पण मुलींना कार्यक्रमाचे नियोजन करण्याची घाई लागली होती. दर वर्षीप्रमाणे यंदाही हा दिवस आपल्या सर्वांसाठी कायम स्मरणात राहील असा साजरा करायचा असं मुलींनी मनाशी पक्क ठरवलं होतं. उणीव होती ती फक्त सर्वांच्या लाडक्या सुप्रिया बाईंची..    सुप्रिया बाई सर्वांच्या आवडत्या, उत्साही, प्रेमळ आणि शाळेच्या सर्वच कार्यक्रमात आनंद भरणाऱ्या.. दर वर्षी त्याच सर्व नियोजन करून देत. ..

"आई, आज इतिहासाच्या टीचरनी 'लाल, बाल आणि पाल' या विषयावर प्रोजेक्ट करायला दिला आहे. दीड महिन्यात तो तयार करून टीचरना द्यायचा आहे. यंदाच्या इतिहासाच्या प्रदर्शनात हे प्रोजेक्ट ठेवणार आहेत. म्हणून तुझी आणि बाबांची मदत लागेल मला. बाकीच्या इतर प्रोजेक्टसाठी म..

नमस्कार मित्रहो, मागील लेखांमध्ये आपण खगोलशास्त्राची तोंडओळख करून घेतली, त्याचप्रमाणे आकाशापासून सुरुवात करण्यासाठी आपले स्थान कसे निश्चित करावे यासंबंधी सुद्धा माहीत करून घेतली. आता सदर लेखात आपल्याला आकाशातील दूरदूरवरील अंतरे कशी मोजायची आणि त्यासाठी ..

बाबू आणि त्याचे आई - बाबा असं एक त्रिकोणी कुटुंब. स्वतःचं म्हणावं असं त्याचं घरच नव्हतं, गावही नव्हतं. ज्या गावात ते जात ते गाव त्यांचं होई आणि ते त्या गावाचे. जिकडे काम मिळेल तिकडे त्यांची पालं (घरं) थाटली जात. कामासाठी सतत स्थलांतर करणारी ही लोकं एका ..

लहान थोरांना मनापासून आवडणारा मनोरंजन विश्वातला प्रकार म्हणजे नाटक, नृत्यगीत, अभिनय या तिन्हींच्या अप्रतिम एकीकरणातून साकार होणार, हे नाटक नावाचं रसायन खरोखर अद्भुत म्हणायला हवं. परवाच ‘मुक्ता बर्वे’ या अभिनेत्रीचे विचार वाचले. ‘हृद्यां..

पिटुकला उंदीरमामा पहाटे पहाटे उठला गालात हसून बाप्पाला 'गुड मॉर्निंग' म्हणाला बाप्पा म्हणाला 'उंदीर मामा, तयार व्हा लवकर जय गणेश , जय गणेश ऐकू येतोय गजर' उंदीर म्हणतो 'श्रीमंत, तुमचा होणार मेक ओव्हर  चहूकडे दिसू लागला बघा हा फेस्टिवल फिव्हर' ..

आज शिक्षकदिन त्या निमित्ताने एका विद्यार्थ्याने लिहिलेला हा लेख..

गारगोटी येथील लेखक विनायक चौगले यांचा 'मनाची स्पंदने' हा कथासंग्रह अक्षर प्रकाशन, आजरा यांनी प्रकाशित केलेला आहे. एकूण बारा कथांचा संग्रह असणाऱ्या या सचित्र पुस्तकाचे मुखपृष्ठ साजेसं आणि बोलकं करण्यात मुखपृष्ठकार यशस्वी झाले आहेत. सतत मुलांच्यात रममाण होणारे, उपक्रमशील चौगले सर प्राथमिक शिक्षण क्षेत्रातील एक हिराच म्हटले तरी वावगे ठरणार नाही. त्यांना अनेक सामाजिक संघटना व संस्थेकडून  मिळालेल्या पुरस्कार बरोबरच जि.प.कोल्हापूरने आदर्श शिक्षक पुरस्कार दिला  हीच त्यांच्या कार्याची पोहोच होय. मु..

आपले आणि माकडांचे पूर्वज एकच होते, हे पदोपदी जाणवतं. त्यांच्या हालचाली, खाण्याची आणि बसण्याची पद्धत आणि महत्वाचं म्हणजे एखाद्या घडलेल्या किंवा घडणाऱ्या घटनेमागे येणारी प्रतिक्रिया आपल्याला मुग्ध करते. आपल्या आसपासच्या जंगलांमध्ये काळ्या तोंडाची माक..

शिक्षक कार्यशाळा - अहिल्यादेवी प्रशाला  उपक्रमशील शाळा म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या अहिल्यादेवी हायस्कूल फॉर गर्ल्स या शाळेत शिक्षकांसाठीही अनेक उपक्रम घेतले जातात. उत्साहाने आणि दर महिन्याला घेतला जाणारा एक उपक्रम म्हणजे ‘शिक्षक प्रबोध..

मित्रमैत्रिणींनो, शब्दांच्या सहलीचा हा तिसरा टप्पा. शब्दांचे स्वभाव, शब्दांचे प्रकार, शब्दांची व्युत्पत्ती, अशा काही मुद्द्यांवर, गेल्या दोन टप्प्यात आपण संवाद साधला. अनेक जण आपल्या या सहलीत अगदी मनापासून सहभागी होत आहेत, सहलीचा आनंद घेत आहेत.मुलुंडच्या अ..

  मित्रांनो,  परीक्षा म्हटली की तुमच्यापैकी बहुतेकांना, थोडं टेन्शनच येतं ना? आणि संगीताची पण परीक्षा? आता तुम्ही म्हणाल, आम्ही आनंदासाठी संगीत शिकतो. अभ्यास करून कंटाळा आला की मनाला विरंगुळा म्हणून संगीत शिकतो. कुणाला गायला आवडतं, कु..

  पर्यावरणपूरक गणपती  आज रविवार असूनही राधा लवकर उठली होती. सगळं आवरून ती केतनमामाची वाट पाहत होती. तिचा तो उत्साह, अधीरता पाहून आईला एकीकडे गंमत वाटत होती आणि कौतुकही. शेवटी एकदाचा मामा आला. आल्या आल्या राधाने त्य..

  मागील लेखामध्ये नकाशावाचनाकरीता नकाशा म्हणजे काय? नकाशाचे महत्त्वाचे व अविभाज्य घटक कोणते? यांची ओळख करून घेतली. या लेखाद्वारे नकाशावाचन करता महत्त्वपूर्ण असलेले नकाशाचे अंग म्हणजे दिशा ओळखता येणे. याविषयी माहिती करून घेऊ. यामध्ये नकाशावाचनामध्य..

पाया रचताना  पहिलीचा वर्ग हा बालकांच्या शालेय जीवनात सर्वात महत्त्वाचा वर्ग आहे, कारण तिथूनच त्याच्या औपचारिक शिक्षणाचा पाया घातला जातो. हा पाया जितका मजबूत, तितकी इमारत अधिक भक्कम बनते यात शंका नाही. अन्यथा गैरहजरी, गळती, अप्रगत, शाळाबाह्..

नववीच्या मुलांना ‘मोठेपणी कोण व्हायला आवडेल?’ हा निबंध मराठी शिकवणाऱ्या बाईंनी दिला होता. अशोक आणि विलास दोघेही घट्ट मित्र. दोघेही शेतकरी कुटुंबातील होते. दोघे नदीकाठी बसले होते. मोठेपणी कोण होणार? याबद्दल चर्चा करत होते. विलास म्हणाला, &ls..

माझ्या छोट्या दोस्तांनो, मला सांगा, पाऊस कोणाकोणाला आवडतो बरं. मला वाटतं तुम्हा सर्वांना नक्कीच आवडत असणार. फक्त पाऊस आवडण्याची कारणं वेगवेगळी असतील. तुम्हाला माहिती आहे कां, आपल्यासारखाच तो प्राणी - पक्षांनाही खूप आवडतो. मोर तर नुसते आकाशात जमू लागलेल..

प्रकाल्पाधारित शिक्षण  “आई, आज घराच्या अभ्यासात दोन दोन उपक्रम लिहायला दिलेत बाईंनी.” “काय? दोन उपक्रम. अरे देवा! अरे, उद्या मलाही ऑफिसमध्ये एक फाईल पूर्ण करून द्यायचीय म्हणून मी ती करायला घरी आणली आणि काय हे तुझं? वैताग आलाय मला तुझ्या त्या उपक्रमांचा कसली मेली ही अभ्यासाची पद्धत! जरा उसंत नाही. सारखं आपलं मुलांना आणि पालकांना कामाला लावलेलं. आमच्या वेळी नव्हतं बाबा अस्सं काही!!” “काय? ओळखीचा वाटतोय ना हा संवाद काहीसा.” मुख्य म्हणजे, ‘मुलांना ..

'A good teacher teaches, a better teacher demonstrates but the best teacher inspires',, असं म्हटलं जातं. शिक्षकाची भूमिका बजावणं हे सोपं नाही; पण आनंदाने, उत्साहाने, नव्याच्या शोधात राहून जर अध्यापन केलं, तर तोच पेशा शिक्षकाच्या व्यक्तिमत्त्वाचाही विकास..

शिक्षण  परवा एका मैत्रिणीकडे आमचा पुस्तकट्टा जमला होता. दर आठवड्याला प्रत्येकीने वाचलेल्या एका पुस्तकावर चर्चा असते. चर्चा रंगात आली असतानाच, त्या मैत्रिणीचा सात-आठ वर्षांचा नातू सतत ‘आजी, मी बोअर झालोय गं’, असे पालुपद लावत होता. मला आश्चर्याचा धक्काच बसला. वयाच्या सातव्या-आठव्या वर्षी हा मुलगा ‘बोअर’ होतो? खरे तर, कुतूहलाने जग पाहण्याचे हे वय. फुले, झाडे, पक्षी, रस्ता, माणसे, गाणी, गोष्टी; हे सारे पाहण्यात किती मौज असते. सायकल चालवत रस्त्यावरून जाण्यात, आकाशातल्या ..

भात लावणी २०१७  पावसाळ्याचे दिवस म्हणजे निसर्गात मनसोक्त भटकणे, पावसात भिजणे आणि एकत्र भोजनाचा आनंद घेणे. हाच आनंद थोड्या वेगळ्या पद्धतीने अनुभवता आला तो म्हणजे भातलावणीच्या उपक्रमातून. रविवार ३० जुलै रोजी ‘शिक्षणविवेक’ आयोजित भातलावणी उपक्रमात १०० विद्यार्थी, ५ शिक्षक व शिक्षणविवेक टीमने प्रत्यक्ष शेतात जाऊन भाताची रोपे लावली. भोर तालुक्यातील ससेवाडी आणि कोंढणपूर अशा दोन गावांमधील शेतात भातलावणी केली. दोन गटात विभागलेल्या विद्यार्थ्यांना विठ्ठल वाडकर आणि अजय मुजुमले या शेतकऱ्यांन..

पु. शि. रेगे     रेगे, पुरुषोत्तम शिवराम   कवी, कथाकार, कादंबरीकार  २ ऑगस्ट १९१० - १७ फेब्रुवारी १९७८ पुरुषोत्तम शिवराम रेगे  यांचा जन्म मिठबाव (जि.रत्नागिरी) येथे झाला.त्यांचे शालेय शिक्षण वडील कराचीला असल्याने तेथे झाले व पुढे मुंबईच्या विल्सन हायस्कूल  व एल्फिन्स्टन महाविद्यालयातून शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण घेतल्यानंतर १९३२ साली रेगे यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स अँड पॉलीटिकल सायन्स या मुंबईच्या संस्थेतून अर्थशास्त्राची बी.एस्सी. पदवी संपादन केली. ..

बिबट्या आणि तरस  फार फार वर्षांपूर्वी एका खूप मोठ्या जंगलात घडलेली ही गोष्ट. हे जंगल पाना–फुलांनी, वृक्ष-लतांनी, प्राण्या–पक्ष्यांनी बहरलेले होते. येथे कोणालाही कशाचीच कमतरता नव्हती आणि महत्त्वाचे म्हणजे या भागाला मानवाचा पायही लागला..

जगाचा नकाशा  नकाशा  भूगोल या विषयाचा प्राण आहे, तो समजून घेतला तर आपल्याला भूगोल हा विषय समजून घ्यायला सोपे जाईल, त्यामुळे या लेखात नकाशा म्हणजे काय? भूगोल या विषयातलं त्याच महत्त्व काय ते समजून घेऊ.  नकाशा म्हणजे पृथ्वीची सपाट कागदाव..

लेण्याच्या देशा  तुम्हाला माहीत आहेच, आपल्या महाराष्ट्राला किती समृद्ध इतिहास लाभला आहे. गड-किल्ल्यांबरोबरच कालातीत कलेचा वारसा महाराष्ट्राला लाभला आहे. यातील एक म्हणजे ऐतिहासिक लेणी. ही लेणी म्हणजे स्थापत्य कलेचा एक उत्तम आविष्कारच. देशातील एकूण लेण्यांपैकी जवळजवळ ऐंशी टक्के लेणी महाराष्ट्रात आहेत. त्यातील काही लेण्यांना तुम्ही भेट दिली असेल. पण, या लेण्यांकडे आपण एक प्राचीन वास्तू म्हणूनच पाहतो. महाराष्ट्रातील या लेण्यांचे प्रत्येकाचे असे एक वेगळे वैशिष्ट्य आहे. लेण्यांची अशी अनेक ..

नवनिर्मिती  सध्या आपण जे म्हणू ते आपल्याला मिळतंय. नवीन वही, नवं पुस्तक, नवी सायकल, नवा खेळ, नवा टिव्ही, नवं घड्याळ, नवे कपडे; अगदी काय वाट्टेल ते आपल्याला मिळू शकतं. जर सगळंच उपलब्ध असेल, तर काय नि कशाचा शोध लावणार आणि कुठलं इनोव्हेशन करणार? आप..

मूल्य शिक्षण  मूल्यांचे संस्कार विद्यार्थ्यांवर व्हावेत. मुलांमध्ये चारित्र्य, शील यांची जाणीव निर्माण व्हावी. तसेच संस्कार त्यांच्या मनावर व्हावेत. त्यांना शिस्त लागावी अशी अपेक्षा शाळांकडून समाजाने केली, तर ती योग्यच आहे. अभ्यासक्रम, पाठ्यपुस्तकांचे अध्यापन, परीक्षा निकालपत्रे इत्यादी चाकोरीच्या पलीकडेही शिक्षण आहे. विद्यार्थ्यांवर संस्कार करणे हेही महत्त्वाचे आहे. हे संस्कार शाळेकडून, शिक्षकांकडून, पालकांकडून, समाजाकडून व्हायला हवे आहेत. आपल्या शिक्षणाच्या माध्यमातून बाहेर पडलेले ..

  आठ दिवसांपासून संततधार पाऊस कोसळत होता. सगळ्या शेताभातात-मळ्यांमध्ये पाणीच पाणी. सगळे वहाळ तुडुंब भरून वाहत होतं. नदीचं पाणी लालभडक झालं होतं. लाईटचे निम्मे खांब पाण्यात गेले होते. वहाळांवरचे साकव वाहून गेले होते. अलीकडची माणसं अलीकडे, पलीकड..

बलाचे नियंत्रण करून गती निर्माण करणे, हा विषय अनेक शास्त्रज्ञ व अभियंते (Engineers) यांचे अभ्यासाचे क्षेत्र आहे. या राशीच्या अभ्यासाच्या इतिहासात आर्किमिडीज, गॅलिलीओ, न्यूटन आणि आईन्स्टाईन यांची प्रयोगशीलता उल्लेखनीय आहे...

काही शब्द विस्मृतीत गेलेत, काही नवीन तयार होतात. विविध प्रकारच्या, स्वभावाच्या शब्दांच्या जन्मकथा कुठे शोधता येतात, असं बरंच काही सांगणारा, शब्दांविषयी उत्सुकता निर्माण करणारा दीपाली केळकर यांचा हा लेख. ..

माध्यमिक शाळेतल्या विद्यार्थ्यांना खगोलशास्त्र समजावं यासाठीच खगोल शास्त्र समजावून सांगणारं एक नवं सदर आजपासून सुरू करत आहोत. विद्यार्थ्यांनो, तुम्हाला नक्की आवडेल. पालक आणि शिक्षकांनीही वाचलं, तर मुलांना समजावून देताना याचा नक्की उपयोग होईल. ..

लहान मुलंच काय आपल्यापैकी प्रत्येकजण राहात्या वातावरणाशी इतके समरस झालेले असतो, की वेगळ्या वातावरणात गेल्यावर तिथे स्वतःला स्थिर करायला आपल्याला कमीजास्त  वेळ लागू शकतो. तसाच वेळ एका शालेय विद्यार्थ्याला गावातून शहरात जाताना लागला आणि  त्याच्या वातावरणातल्या बदलामुळे स्थिरता देण्यासाठी त्याचे पालक, शिक्षक  त्याला मदत करतात. त्याची कथा. ..

 मी कोण आहे? मी कसा/कशी आहे? मी कोणत्या क्षेत्रात काम करू शकते/शकतो? माझ्या क्षमता कोणत्या? हे ‘मी’विषयीचे प्रश्न सर्वांनाच पडत असतात.  फक्त पौगंडावस्थेत या सगळ्या प्रश्नांची तीव्रता अधिक असते. त्य..

जिथे जसा पाऊस तिथे तसं पीक येतं, त्याप्रमाणे त्याची पूर्वतयारी केली जाते. कोकणात जवळपास सगळी शेती पावसावर अवलंबून असतो. ..

एक सफर नदीची. वाचून छान वाटते. पण याचा प्रत्यक्ष अनुभव घेतला शिक्षणविवेक आयोजित 'एक सफर नदीची' या उपक्रमातून.विद्यार्थी, शिक्षक, पालक, शिक्षणविवेक टीम अशा २६८ जणांनी दि.२४ जूनला सकाळी ७.०० ते ९.०० या वेळेत मुठा नदीची सफर केली. नेहमी आपण पाहत असलेल्या नदीक..

पाढे तयार करण्याची सोपी युक्ती   राधाची शाळा नुकतीच सुरू झाली होती. सर्व विषयांचे तास सुरू नव्हते झाले, त्यामुळे कधी कधी फारच कंटाळा यायचा शाळेत तिला. अनघा मावशीला पाहून तिला फारच आनंद झाला. कारण काहीतरी गणिताची गंमत तिच्याकडे ..

पर्यावरण वाचवण्यासाठी उपक्रम होत असतानाही मूलभूत बदल मात्र नागरिकांमध्ये होत नाहीत. त्या मूलभूत बदलांविषयी... ..

नमस्कार, गेले पाच महिने आपण ‘विद्यार्थांसाठी योगाभ्यास‘ या विषयाच्या निमित्ताने भेटत आहोत. मुलांच्या मनामध्ये योगाविषयी आवड कशी निर्माण करता येईल हे आपण अगदी सोप्या, पण मुलांना आकर्षण वाटेल अशा तंत्रांचा वापर करून समजावून घेतले. योगशास्त्र ही भारताने विश्वाला दिलेली अमोल अशी देणगी आहे आणि हे फक्त आपणच म्हणत नसून, जगातल्या सर्व देशांनी एकमुखाने मान्य केले आहे. २०१५ साली संयुक्त राष्ट्रसंघाने (UNO) २१ जून हा आंतरराष्ट्रीय योग दिवस साजरा करण्याची घोषणा केली. ज्याचा नुसता उल्लेख होताच ..

शालेय शिक्षण अभ्यासक्रमाच्या पल्याड जाऊन कृतिशीलतेची साथ दिल्यास शालेय विद्यार्थी ग्रामविकास व त्याच्या जोडीला पर्यावरण संवर्धन क्षेत्रात काय विशेष काम करू शकतात याचीच ही दोन कृतिशील व यशोगाथेची उदाहरणे..

गायिका मधुवंती पेठे यांनी स्वतः जपानी भाषा शिकत असताना शास्त्रीय संगीताबद्दलची जाण देणारी एक छोटीशी एकांकिका जपानी भाषेत लिहिली. इंडो जापनीज कल्चरल असोसिएशन तर्फे ती सादरही केली. ..

अभिव्यक्तीचं माध्यम म्हणजे भाषा आणि भाषेतले अर्थवाही शब्द. या शब्दांविषयीच्या गमतीजमती, त्यांचं मूळ, त्यांचे प्रकार, त्यातले खेळ, त्यांचं व्याकरण असं बरंच काही या दीपाली केळकर यांच्या  नवीन लेखमालेत आपण वाचणार आहात. ..

‘शिक्षण माझा वसा’ या शिक्षण विवेकतर्फे देण्यात आलेल्या राज्यस्तरीय युवा शिक्षक पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आलेले दिनेश काशिनाथ जाक्कर  यांच्याविषयी ..

आपल्याला हवी तशी माणसं तयार करणं शक्य आहे कां? कदाचित भविष्यात याचं उत्तर हो असेल. ..

लेखक, संगीतकार, नट, नाटककार, पटकथाकार, दिग्दर्शक, कथाकथनकार अशा अनेक भूमिका निभावलेले पु ल देशपांडे  देशपांडे, पुरुषोत्तम लक्ष्मण पु.ल. देशपांडे दिग्दर्शक, पटकथाकार, संगीतकार 8 नोव्हेंबर 1919 - 12 जून 2000 ‘कुबेर’ (1947) या भूपाल..

वटपौर्णिमा आली की वडाच्या झाडाची रक्षा करण्यापेक्षा त्याच्या फांद्याच कापल्या जातात. आंधळेपणाने परंपरा पाळण्यासाठी निसर्गाची हानी का? ..