शिक्षण विवेक - विद्यार्थी - शिक्षक - पालक यांच्यांतील मैत्रीभाव

इतिहास भूगोल

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

श्रद्धेय डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणजेच भीमराव रामजी आंबेडकर यांचा जन्म मध्य प्रदेशमधील महू या गावी 14 एप्रिल 1891 रोजी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव रामजी व आईचे नाव भीमाई होते. त्यांचे वडील सरकारी नोकरीत असल्याने त्यांची विविध ठिकाणी बदली ..

सातकर्णी, गुणाढ्य आणि बृहत्कथा

इसवीसनाच्या पहिल्या शतकातील ही गोष्ट. आंध्र, कर्नाटक, महाराष्ट्राच्या भागात सातकर्णी घराण्याचे राज्य होते. सातकर्णी राजाला संस्कृत बोलता येत नव्हते. त्याची राणी मात्र उत्तम संस्कृत बोलत असे. एकदा काय झालं... तो आपल्या राणीसह तळ्याकाठी ..

सरखेल आंग्र्याचे वारसदार

शिवप्रभूंचे आरमार हे प्राणपणाने लढणारे आरमार म्हणून जगप्रसिद्ध होते. जहाज बुडत असले तरी एकही तांडेल सारंग त्या जहाजातून उडी मारून पळ काढत नसे. हाच वारसा हिंदुस्थानी नौसैनिकांनी १९७१ च्या बांगलादेश मुक्तीसंग्रामात खरा करून ८ डिसेंबर १९७१ ..

माझे पुणे शहर

अनेक वर्षे जुना असलेला पूल ‘नवा पूल’ म्हणून ओळखला जातो आणि ‘अत्र्यांच्या’ पुतळ्याशेजारी ‘सावरकर भवन’ उभे राहू शकते हे फक्त पुण्यातच होऊ शकते. खरेच ‘पुणे ..

छत्रपती संभाजी महाराज

शूर, देखणा, युगपुरुष शिवाजीराजांसम, जन्म तयाचा झाला किल्ले पुरंदर बाळकडू मुत्सद्दीचे मिळाले घरातूनच, झलक त्याची दाखवी आग्य्राहून सुटून. संस्कृत काव्य अन् ग्रंथ बालपणीच लिहून, बुद्धीची चमक आली तिथेच दिसून. 6 वर्षे सतत झुंजार लढून, रामशेज ..

नि गाव तयार झाला

ऐका मुलांनो ऐका माणसाची गोष्ट फार वर्षांपूर्वी एक चमत्कार झाला शेपूट नसलेला माकड जन्माला आला आपल्या दोन पायांवर चालायला लागला मेंदू होता मोठा तो होता विचारी शक्ती अन युक्तीने करी शिकारी हळूहळू त्याने केली प्रगती कंदमुळे सोडून करू ..

दिल्लीतील धार्मिक स्थळांची सफर

मित्र मैत्रिणिनों, आज मी तुम्हाला दिल्लीतल्या काही धार्मिक स्थळांबद्दल सांगणार आहे. तुम्ही ७वी, ८वीत असाल, तर तुम्ही दिल्ली सल्तनत आणि मुघलांचा इतिहास कदाचित शिकत असाल, जे मित्र अजून छोटे आहेत त्यांना हा इतिहास शिकायचा आहेच पुढे. ..

मिलिंद, नागसेन आणि मिलिंद पन्ह

राजा मिलिंद व नागसेन या दोघांमधील संवाद ‘मिलिंद पन्ह’ म्हणजे ‘मिलिंदचे प्रश्न’ या ग्रंथात नंतर लिहिला गेला. ..

राष्ट्रीय भूगोल दिन

मानवी भूगोलामध्ये पर्यावरणाचा प्रभाव व उपयोग, मानवनिर्मित संसाधने, संपत्ती आणि पर्यावरणाचा मानवावरील समग्र परिणाम याचा साकल्याने अभ्यास केला जातो, तर प्राकृतिक भूगोलामध्ये सजीव, वातावरण, जमीन, पाणी, भूरचना आणि त्यांचा परस्परसंबंध यांचा साकल्याने ..

शोधू नवे रस्ते - भाग १०

राजा कनिष्क, कवी अश्वघोष आणि बुद्धचरित

खूप खूप वर्षांपूर्वी, कुशाण राजा कनिष्क उत्तर भारतात राज्य करत होता. त्याच्या राज्यातून जाणार्‍या ‘सिल्क रोड’वरील व्यापाराने त्याचे राज्य भरभराटीस आले होते. या राजाचे एक बिरूद होते - ‘शाहो नानो शाहो’, अर्थात शहांचा शहा, शेहेनशहा!..

भटकंती - किल्ला हरिश्चंद्र

अहमदनगर जिल्ह्यातील माळशेज डोंगररांगेतील हरिश्‍चंद्र किल्ला ट्रेकिंगसाठी उत्तम पर्याय. ४००० फूट उंचीचा हा किल्ला गिरीदूर्ग प्रकारातील आहे. ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ९

मित्रांनो आणि मैत्रिणींनो, दिल्ली हे अनेक ऐतिहासिक इमारतींसाठी प्रसिद्ध आहे . पण तुमच्यासारख्या छोट्या मुलांना इतिहासात रस असेलच असं नाही...

शोधू नवे रस्ते - भाग ८

दिल्ली उत्तर भारतात असल्यामुळे उत्तर भारतातल्या वेगेवेगळ्या राज्यांच्या संस्कृतीचा इथे प्रभाव पडलेला दिसतो...

अमरशक्ती, विष्णुशर्मा आणि पंचतंत्र

खूप पूर्वी, अमरशक्ती नावाचा एक राजा होता. त्याला तीन मुले होती, पण हे तिघंही थोडे भोळे होते. या राजपुत्रांना व्यवहार आणि राजकारण शिकवायला हवे होते. ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ७

मित्रांनो, आपल्याला सगळ्यांनाच चमचमीत गोष्टी खायला आवडतात. वडापाव, भजी, भेळ, पाणीपुरी. नुसती नावं वाचली तरी तोंडाला पाणी सुटलं ना? आपल्याकडे पुणे, मुंबई अशा शहरांमधून अशा चमचमीत गोष्टींचे बरेच स्टॉल दिसतात...

मी कृष्णा...

देशाच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्रापैकी जवळपास ८% क्षेत्र हे कृष्ण नदीच्या खोऱ्याने व्यापून टाकलेले आहे. महाराष्ट्रातील २६%, तेलंगनातील १५% आणि कर्नाटकमधील ४४% आणि आंध्र प्रदेशमधील १५% असे कृष्णेचे खोरे विस्तारलेले आहे...

अर्जुन, कृष्ण आणि गीता

मुलांनो, तुम्ही कृष्णदेवराय आणि तेनालीरामच्या गोष्टी ऐकल्या आहेत ना? तशाच अनेक राजा आणि कवींच्या गोष्टी ऐकायला आवडतील ना? राजा, कवी आणि कथा या कथामालेत आपण भारतातील प्रसिद्ध राजे, त्यांचे कवी व त्या कवीने लिहिलेली महान कथा यांची गोष्ट वाचणार आहोत. ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ६

दिल्लीबद्दल एक गमतीची गोष्ट अशी की, दिल्ली हे जसं शहर आहे तसंच ते एक राज्य पण आहे. दिल्ली शहराला महानगरपालिका आहे. दिल्ली राज्याचे विधिमंडळसुद्धा आहे. दिल्लीमध्ये आणखी एक इंटरेस्टिंग गोष्ट आहे. ..

मुळा-मुठामधील मी मुठा..

आज किनई मी तुम्हाला गंमत सांगणार आहे. आज माझी माहिती तुम्हाला सांगताना माझ्याविषयी जी माहिती मी ऐकली आहे ती तुम्हाला सांगणार आहे. माझ्याबद्दलची ही माहिती जीवितनदी या संस्थेचे स्वयंसेवक यांनी सांगितली. ही माहिती ऐकून मलाही खूप छान वाटलं. आज किनई ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ५

तुम्ही शाळेत इतिहास शिकत असाल, तेव्हा भारताचे अगदी हडप्पा संस्कृतीच्या काळापासून जगातल्या वेगवेगळ्या भागांशी व्यापारी संबंध कसे होते हे शिकत असाल...

जनक, याज्ञवाल्क्य आणि बृहदारण्यक उपनिषद

चिक्कार म्हणजे चिक्कारच वर्षांपूर्वीची ही गोष्ट आहे. कोणास ठाऊक किती जुनी आहे ते? असेल कदाचित ५ - ७ हजार वर्षांपूर्वीची. त्या वेळी भारत आणि नेपाळच्या सीमेवर विदेह नावाचे एक विस्तीर्ण राज्य होते. हिमालयाच्या पायथ्याशी, गंगेच्या काठावर वसलेले समृद्ध ..

मी महाराष्ट्राची गोदा...

माझ्या नदीचे खोरे माशांच्या प्रजातींमध्ये समृद्ध आहे. माशांसोबत माझ्या पाण्यात कोलंबी आणि खेकडे हेदेखील आढळतात बर का..! महाराष्ट्रातील माझे खोरे सुपीक असून त्यामध्ये विविध फळे आणि भाज्यांचे उत्पादन घेतले जाते. ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ४

काही दिवसांपूर्वी मी तुम्हाला दिल्लीतल्या प्राणी आणि पक्षांबद्दल सांगितलं होतं. थोडा विचार केलात तर तुम्हाला लक्षात येईल की खूप सारे पक्षी इथे का दिसत असतील? ह्या पक्षांना इथे राहण्यासाठी,घरटी बांधण्यासाठी खूप झाडं आहेत. ..

प्रादेशिक भूगोल

प्रादेशिक भूगोलामध्ये कोणत्याही प्रदेशाचा अभ्यास करताना त्या प्रदेशाचे स्थान सर्वप्रथम अभ्यासले जाते. किंबहुना भूगोल विषयामध्ये स्थानाला फार महत्त्व आहे. कारण पृथ्वीवरील कोणत्याही प्रदेशाचे हवामान, वनस्पती व प्राणीजीवन आणि मानवी जीवन हे यांमध्ये ..

शोधू नवे रस्ते - भाग ३

अनेक वर्षांपूर्वीची ही गोष्ट आहे. मी दिल्लीतल्या एका ऑफिसात लिफ्टची वाट बघत उभी होते. लिफ्टचं दार उघडलं, तेव्हा लिफ्टमधून चक्क एक लंगूर जातीचं दोरीने बांधलेलं माकड आणि त्याला घेऊन जाणारा माणूस बाहेर पडला. मला आश्चर्याचा धक्काच बसला की, एखाद्या ऑफिस ..

सोहळा शिवराज्याभिषेकाचा

‘‘रायगडावर हर्ष दाटला खडा चौघडा झडे शिंगाच्या ललकारीवरती भगवा झेंडा उडे शतकांच्या यज्ञातून उठली एक केशरी ज्वाला दहा दिशांच्या हृदयामधूनी अरुणोदय झाला अरुणोदय झाला...’’ ..

मी तापी...

माझा उगम मध्य प्रदेशातील बतुळ या जिल्ह्यातील मुलताईच्या आरक्षित जंगलातून होतो. मुलताईमधून वाहत येऊन मी सातपुडा पर्वतामधून पश्चिम दिशेला वाहत जाते. तेथून मी वाहत वाहत महाराष्ट्रात प्रवेश करते. महाराष्ट्रातील खानदेशातील पठारामधून; तसेच गुजरातमधील ..

शोधू नवे रस्ते - भाग २

बालमित्रांनो, दिल्लीच्या रस्त्यांबद्दल अजून काही गमतीशीर गोष्टी मी आज तुम्हाला सांगणार आहे. दिल्लीतले रस्ते खूप मोठे आहेत. मोठे दोन अर्थांनी, एक म्हणजे लांबीच्या दृष्टीने, एखादा रस्ता १० कि.मी.पर्यंत लांब असू शकतो इथे दिल्लीत. दुसऱ्या ..

समृद्ध ठेवा...

अनेकांना विविध वस्तूंचा संग्रह करण्याचा छंद असतो. त्यापैकी कोणी पोस्टाची तिकिटे, कोणी आईसस्क्रीमच्या काड्या, वेगवेगळी भेटकार्डे, पत्रिकेवरील गणपतींचे फोटो, रंगीत कागद, दगड, शंख-शिंपले अशा कितीतरी वस्तू जमा करत असतात. आपण जमा केलेल्या अशा वस्तू इतर ..

मी पश्चिमवाहिनी नर्मदा...

मी भारतातील सर्वात मोठी पश्चिमवाहिनी नदी आहे. माझा उगम पूर्वेकडून होऊन मी पश्चिमेकडे समुद्राला जाऊन मिळते. अशी मी नर्मदा... मला रेवा असेही म्हंटले जाते. रेवा या शब्दाचा अर्थ ‘पर्वत-पठारावरून उड्या मारत वाहणारी’ असा होतो. मला मध्य प्रदेश ..

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

शोधू नवे रस्ते..

बालमित्रानो दिल्ली ही आपल्या देशाची राजधानी आहे हे तुम्हाला सगळ्यांना माहीतच आहे. या शहराबद्दलच्या गमतीजमती तुम्हाला वाचायला आवडतील का? तुमच्यापैकी काहीजणांनी दिल्ली पाहिली असेल त्यांना या गोष्टी कदाचित माहिती असतील. पण ज्यांनी दिल्ली पाहिलेली नाही ..

लेख ३ : आकाशाची रचना – आकाशात कुठे, कधी आणि काय दिसेल

प्रस्तुत लेखात आकाशात रोज काय बदल होतात आणि थोड्या माहितीने सुद्धा आकाश कसे ओळखता येते हे जाणून घेऊयात...

लेख २ : अंतरे - आकाशीय अंतरांचे एकक

नमस्कार मित्रहो, मागील लेखांमध्ये आपण खगोलशास्त्राची तोंडओळख करून घेतली, त्याचप्रमाणे आकाशापासून सुरुवात करण्यासाठी आपले स्थान कसे निश्चित करावे यासंबंधी सुद्धा माहीत करून घेतली. आता सदर लेखात आपल्याला आकाशातील दूरदूरवरील अंतरे कशी मोजायची आणि त्यासाठी ..